Ποντιακές προσωπικότητες

Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ, εάν επιλαθώμεθά σου ω Πάτριος Ποντία γη. (Λεωνίδας Ιασονίδης)

Να ξεραίνεται η γούλα μ’ αν ανασπάλλω την πατρίδα μ’, τον Πόντον. (Κώστας Π. Μαυρόπουλος)

Χρύσανθος, Μητροπολίτης Τραπεζούντος

         

Ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος (Φιλιππίδης) είναι ίσως η σπουδαιότερη προσωπικότητα της νεώτερης ιστορίας του Πόντου. Θρακιώτης στην καταγωγή (γεννήθηκε το 1881 στην Κομοτηνή) αγάπησε τον Πόντο και τους Ποντίους και ταυτίστηκε μ’ αυτούς. Σεβαστή προσωπικότητα και από τους Τούρκους, γι αυτό και όταν επίκειτο η κατάληψη της Τραπεζούντας από τους Ρώσους το 1916, σ’ αυτόν την παρέδωσαν λέγοντας την ιστορική εκείνη φράση: «Από σας την πήραμε αυτή την πόλη σ’ εσάς την παραδίδουμε».

Με την έλευσή του στην Ελλάδα μετά τον ξεριζωμό, διορίσθηκε αποκρισάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Παράλληλα ασχολείται με το Ποντιακό στοιχείο που τόσο αγάπησε αλλά και αγαπήθηκε από αυτό. Με δική του ιδέα και πρωτοβουλία ιδρύθηκε το 1927 η Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, η οποία έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στη συγγραφή και διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Ποντιακού Ελληνισμού. Πρώτος πρόεδρος της Επιτροπής από την ίδρυσή της μέχρι τήν ημέρα που κοιμήθηκε πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες, τόσο συγγράφοντας ο ίδιος όσο και συγκεντρώνοντας το πολύτιμο υλικό που κατέθεταν οι Πόντιοι της πρώτης γενιάς. Πολύτιμος συνεργάτης του ο Γραμματέας της Επιτροπής, αρχιμανδρίτης Άνθιμος Παπαδόπουλος, ο οποίος τον διαδέχθηκε στην προεδρία μετά την κοίμησή του.

Το 1939 γίνεται Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος. Στον θρόνο του Αρχιεπισκόπου παρέμεινε μέχρι την κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Οι λόγοι της απώλειας του Αρχιεπισκοπικού του θρόνου ήταν δύο. Ο πρώτος ότι αρνήθηκε να χοροσταστήσει σε λειτουργία στη Μητρόπολη, παρουσία των Γερμανικών αρχών κατοχής και ο δεύτερος ότι αρνήθηκε να ορκίσει την δοτή κυβέρνηση Τσολάκογλου. Τις ενέργειες αυτές συνόδευαν τα ιστορικά εκείνα λόγια: «Ο αρχηγός της εκκλησίας δεν παραδίδει την πρωτεύουσα της πατρίδος του εις ουδένα ξένον. Ο αρχηγός της εκκλησίας ένα καθήκον έχει: Να φροντίσει δια την απελευθέρωσίν της». Τον διαδέχθηκε ο Δαμασκηνός, του οποίου ο ανδριάντας στήθηκε στον προαύλιο χώρο της Μητρόπολης των Αθηνών. Έζησε το υπόλοιπο της ζωής του σε ένα μικρό διαμέρισμα στην Κυψέλη. Κοιμήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1949.

Με τη στάση του κατά τη Γερμανική κατοχή, ο Χρύσανθος δίδαξε ήθος, ανδρεία και πατριωτισμό, γι αυτό η πατρίδα και η εκκλησία οφείλουν να τον τιμήσουν όπως του αξίζει.

                                                                                                 

Κτενίδης Φίλων 

Αναμφισβήτητα μια απ’ τις μεγαλύτερες μορφές του Ποντιακού Ελληνισμού υπήρξε ο γιατρός Φίλων Κτενίδης. Γεννήθηκε το 1889 στην Τραπεζούντα. Αποφοίτησε από το Φροντιστήριο και αρχικά εργαζόταν ως λογιστής στην Τραπεζούντα. Παράλληλα δημοσιογραφούσε στην εφημερίδα «Εθνική Δράσις¨ με άρθρα φιλολογικού ενδιαφέροντος. Το 1910 εξέδωσε το δεκαπενθήμερο περιοδικό «Επιθεώρησις», το οποίο έτυχε μεγάλης αποδοχής και γρήγορα ξεπέρασε τα όρια του Πόντου και κυκλοφορούσε και στη Ρωσία. Πολύτιμος συνεργάτης του ήταν ο Νίκος Καπετανίδης, στον οποίο άφησε τη διεύθυνση του περιοδικού όταν αναχώρησε για την Αθήνα, προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του. Εγγράφεται στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά διακόπτει τις σπουδές για να πολεμήσει ως εθελοντής του ελληνικού στρατού στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13. Μετά τη λήξη των πολέμων ολοκληρώνει τις σπουδές του και επιστρέφει στον Πόντο αλλά οι Τούρκοι γνωρίζοντας τη συμμετοχή του στον ελληνικό στρατό τον καταδιώκουν. Καταφεύγει στα μεσόγεια της Τραπεζούντας και προσφέρει δωρεάν πολύτιμες υπηρεσίες σαν γιατρός. Κατά τη Ρωσική κατοχή του ανατολικού Πόντου υπηρετεί ως διευθυντής-γιατρός στο Ρωσικό νοσοκομείο των Πλατάνων. Το 1920 και ενώ βρίσκεται στο Παρίσι για ειδίκευση, διακόπτει τις σπουδές του για δεύτερη φορά και κατατάσσεται στον ελληνικό στρατό, λαμβάνοντας μέρος στον ελληνοτουρκικό πόλεμο γιατί πιστεύει (και δεν κάνει λάθος) ότι απ’ αυτόν τον πόλεμο κρίνεται η τύχη όχι μόνο του ελληνικού έθνους, αλλά και του Ποντιακού Ελληνισμού. Το 1923 εγκαθίσταται με την οικογένειά του αρχικά στη Θεσσαλονίκη για να μετεγκατασταθούν αργότερα στην Αθήνα. Το 1935 εκλέγεται Βουλευτής Αθηνών. Το 1938 επιστρέφει οριστικά στη Θεσσαλονίκη και ασκεί το επάγγελμα του γιατρού. Όλο αυτό το διάστημα στον ελλαδικό χώρο ασχολείται με την συγγραφή ποντιακών θεατρικών έργων και ποιημάτων με κυρίαρχο ποιητικό έργο την «ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ». Αθεράπευτος νοσταλγός των αλησμόνητων πατρίδων εκδίδει το 1950 το περιοδικό «Ποντιακή Εστία» το οποίο έμελλε να διαδραματίσει έναν απίστευτο ρόλο στη διάσωση ιστορικών και λαογραφικών στοιχείων της αλησμόνητης πατρίδας. Το περιοδικό αγκαλιάστηκε θερμά από όλο τον Ποντιακό ελληνισμό και στις σελίδες του καταγράφηκαν ιστορίες, μύθοι, παραμύθια, παροιμίες, ποιήματα, ανέκδοτα, και πολλά άλλα από επώνυμους και ανώνυμους συνδρομητές και μη.  Τον Αύγουστο του 1950 στο 8ο τεύχος της Ποντιακής Εστίας, ο Κτενίδης δημοσιοποιεί το μεγάλο όραμά του για ανιστόρηση της κατεστραμμένης και εγκαταλειμμένης στον Πόντο Μονής Σουμελά. Η ιδέα αγκαλιάζεται με μεγάλο ενθουσιασμό και χιλιάδες Πόντιοι σπεύδουν να ενισχύσουν οικονομικά την υπόθεση. Έτσι τον Δεκαπενταύγουστο του 1951 στα υψώματα του Βερμίου και πάνω ακριβώς από το χωριό Καστανιά (του οποίου η κοινότητα παραχώρησε δωρεάν 500 στρέμματα) θεμελιώθηκε ο πρώτος ναός που θα στέγαζε την Παναγία στο νέο της θρόνο. 

                                                                                                      

Καπετανίδης Νίκος.

 

Γεννήθηκε στη Ριζούντα το 1889. Τελείωσε το γυμνάσιο στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας και εργαζόταν στην τράπεζα Φωστηρόπουλου. Από μαθητής του γυμνασίου έγραφε χρονογραφήματα στην εφημερίδα «Φάρος της Ανατολής». Σαν δημοσιογράφος εργάστηκε στην «Επιθεώρηση», δεκαπενθήμερο περιοδικό που εξέδιδε ο Φίλων Κτενίδης. Το περιοδικό αυτό κυκλοφόρησε σε 24 τεύχη εκ των οποίων τα 6 τελευταία υπό τη διεύθυνση του Καπετανίδη, και ήταν τα καλύτερα κατά ομολογία του Κτενίδη. Τη διεύθυνση ανέλαβε ο Καπετανίδης λόγω αναχώρησης του Κτενίδη για σπουδές στην Αθήνα. Μετά τη διακοπή της «Επιθεώρησης» έγραφε στην «Ηχώ του Πόντου» για να εκδώσει το 1917  την εφημερίδα «Σάλπιγξ» η οποία κακλοφόρησε καθ’ όλη τη διάρκεια της Ρωσικής κατοχής. Με την αποχώρηση των Ρώσων και την επιστροφή των Τούρκων τον Οκτώβριο του 1918 εξέδωσε την εφημερίδα «Εποχή». Ο Καπετανίδης σε όλα τα έντυπα έγραφε με περίσσια τόλμη και θάρρος υποστηρίζοντας κάθε τι ελληνικό. Για το λόγο αυτό του έγιναν πολλές επιθέσεις από τις τουρκικές εφημερίδες της Τραπεζούντας. Μάλιστα ο ίδιος ο Οσμάν πασάς (Τοπάλ) τον επισκέφθηκε στην εφημερίδα για να του κάνει συστάσεις.  Για τη δράση του συνελήφθη και οδηγήθηκε στην Αμάσεια μαζί με όλη την αφρόκρεμα του Ποντιακού Ελληνισμού. Όταν του απάγγειλε ο δικαστής την κατηγορία ότι αγωνίζεται για την ανεξαρτησία του Πόντου, σηκώθηκε και με απαράμιλλο θάρρος  και γενναιότητα είπε: «Όχι μόνο για την ανεξαρτησία του Πόντου αλλά και για την ένωσή του με την Ελλάδα». Γνώριζε ότι με αυτήν την στάση υπέγραφε την θανατική του καταδίκη, δεν δίστασε όμως να το κάνει. Καταδικάστηκε και απαγχονίστηκε με άλλους 69 συγκρατούμενούς του στις 21 Σεπτεμβρίου 1921. Ήταν 32 χρονών.

                                                                                                     

Άνθιμος Α. Παπαδόπουλος

Γεννήθηκε στο χωριό Καράκαγια της περιοχής Αργυρούπολης το 1878. Γιος παπά, χειροτονήθηκε διάκος σε ηλικία 18 χρονών στη μονή Αγίου Γεωργίου Χουτουρά, περιοχής Αργυρούπολης. Το 1910 εγγράφηκε στη φιλοσοφική σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών και τον επόμενο χρόνο χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης. Το 1914 αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο και το 1915 προσλήφθηκε ως συντάκτης του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών, του οποίου   ανέλαβε τη διεύθυνση το 1932. Ιδρυτικό μέλος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, έγινε Γραμματέας της το 1927 και διευθυντής του περιοδικού «Αρχείον Πόντου». Μετά την κοίμηση του Χρύσανθου το 1949 εκλέχτηκε πρόεδρος της Επιτροπής και παρέμεινε στη θέση αυτή ως το θάνατό του το 1962. Έγραψε πλήθος μελετών και άρθρων στο «Αρχείον Πόντου» και άλλα περιοδικά. Κορυφαία συγγράμματά του «Το Ιστορικό Λεξικό της Ποντιακής Διαλέκτου» και η «Ιστορική Γραμματική της Ποντιακής Διαλέκτου».

                                                                                                     

Λεωνίδας Ιασονίδης

Οδυσσέας Λαμψίδης