Ποντιακά Αινίγματα

Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ εάν επιλαθώμεθά σου ω Πάτριος Ποντία γη. (Λεωνίδας Ιασoνίδης)
Να ξεραίνεται η γούλα μ’ αν ανασπάλλω την πατρίδα μ’, τον Πόντον (Κώστας Π. Μαυρόπουλος)
Βλέπε και σελίδα: Κανόνες Προφοράς Ποντιακής Διαλέκτου

Ακειάν πέρα   ’ς σο λιβάδι στέκ’ αγκίλα και λαλεί, νε αγκίλα ντο λαλείς;  Αν λαλώ κι αντιλαλώ, πόνο έχω  ’ς σο βυζί μ’.

Εκεί πάνω στο λιβάδι στέκεται η αγκίλα και  προσκαλεί, αγκίλα τι προσκαλείς; Αν προσκαλώ κι αντιλαλώ πόνο έχω στο βυζί μου.

Το κουδούνι.

——————————————————————— 

Ανοίγω οπίσ’ το μαλλιαρόν και βάλλω απέσ’ το τσάτσαλον

Ανοίγω πίσω το μαλλιαρό και βάζω μέσα το γυμνό.

Η κάλτσα και το πόδι.

——————————————————————— 

Απάνου  ’ς σα στεγάδα μου ένα γραστίν τζιλίδα. 

Επάνω στη στέγη μου μια γλάστρα αναμμένα κάρβουνα.

Ο ουρανός με τ’ άστρα.

——————————————————————— 

Απέμπρ’ έχ’ την ράχαν, αποπίσ’ την κοιλίαν. 

Μπροστά έχει την ράχη και πίσω την κοιλιά.

Η κνήμη.

——————————————————————— 

Άπλα, δίπλα, μέρ’ θα πάς;  – δικουρίτζα, ντο ρωτάς;  

Άπλωμα, δίπλωμα, πού θα πας; (ρωτάει το πρόβατο) Δικουρίτζα τι ρωτάς; (απαντά το φίδι)            Δικουρίτζα = όνομα προβάτου, προερχόμενο από το δύο φορές κουρεμένο

Το πρόβατο και το φίδι.  

——————————————————————— 

Από πέραν ας σο ρέμαν ένας μονοποδαρέας. 

Από πέρα απ’ το ρέμα ένας μονοπόδαρος.

Ο μύκητας.

——————————————————————— 

Άσπρα βούδα αλωνίζουν, η μαϊμάνα κλώθει τ’ αλώνιν, και ο γέρων σακουλαζει    

Άσπρα βόδια αλωνίζουν, η μαϊμάνα γυρίζει τ’ αλώνι και ο γέρος σακουλιάζει.

Τα δόντια, η γλώσσα και το στομάχι.

——————————————————————— 

Ασπροκάτζ’κον αελάδ’ σκίζ’ τ’ ορμάν και κατηβαίν’.  

Ασπρομέτωπη αγελάδα σκίζει το δάσος και κατεβαίνει.

Το ξυράφι.

 ——————————————————————–

Ας σο ξύλον τ’ ανοιγάρ’, ας σο νερόν το προσωπίδ’, τ’ άβ’ έφυγεν, αβτζής επιάστεν.  

Απ’ το ξύλο το κλειδί, απ’ το νερό η κλειδαριά, το θήραμα έφυγε, ο κυνηγός πιάστηκε.

Το θαύμα του Μωϋσή στην Ερυθρά θάλασσα.

 ——————————————————————–

Άχαντα κι απάχαντα κι αχαντένεν το σταλίν και κόκκινα τ’ αρνία.

Αγκάθια και παραγκάθια κι αγκαθένιος στάβλος και κόκκινα τ’ αρνιά.

Η άγρια ροδιά.

——————————————————————— 

Άχνα, πούχνα, πού θα πας; Τρυπεμέντζα ντο ρωτάς; 

Άχνη πάχνη που θα πας; Τρυπημένη τι ρωτάς;

Ο καπνός και η καπνοδόχος.

——————————————————————— 

Βιρβιλίτζα κλώσκεται κι η κοιλία ’τ’ς πρέσκεται

Η σβούρα περιστρέφεται κι η κοιλιά της πρήζεται.

Το αδράχτι.

——————————————————————— 

Γονατίζω εμπρός σ’, χών’ ατο σο σκιστό σ’.

Γονατίζω μπροστά σου και το χώνω στο σκιστό σου

Το κλειδί και η κλειδαριά του σαντουκιού.

——————————————————————— 

Γύρω γύρω μάρμαρον κι απέσ’ κείται ασλάνης. 

Γύρω γύρω μάρμαρο και μέσααααα κοιμάται λιοντάρι.

Η σκάφη με το ζυμάρι.

——————————————————————— 

Δυο συννύφισσες τηρητσούνται.  

Δυο συννυφάδες αλληλοκοιτιούνται.

Οι δυο απέναντι πέτρες στα πλάγια της εστίας (τζακιού).

——————————————————————— 

Εγβαίνω ας σην ξυλίτζαν και λαγγεύω  ’ς σην πετρίτζαν.  

Βγαίνω απ’ την ξυλίτσα και πηδάω στην πετρίτσα.

Το ψωμί απ’ τη σκάφη της ζύμης στο φούρνο.

——————————————————————— 

Έχω ένα σανιδόπον και πάντα έν’ νεβρασμένον. 

Έχω ένα σανιδάκι και πάντα είναι βρεγμένο.

Η γλώσσα

——————————————————————— 

Έχω έναν μαντρόπον κι έν’ γομάτον ρουτζακόπα. 

Έχω μια μαντρούλα κι είναι γεμάτη κοχυλάκια.

Το στόμα και τα δόντια. 

——————————————————————— 

Εγκλεσίτσα μαρμαρίτζα, κι αποθεδέν  ’κ’ έχει τρυπίτζα.  

Εκκλησίτσα μαρμαρένια κι από πουθενά δεν έχει τρυπούλα (είσοδο).

Το αυγό.

——————————————————————— 

Είναι δύο βουδόπα, δέν’ ατα τρέχ’νε, λύν’ ατα στέκ’νε.  

Είναι δύο βοδάκια, τα δένω τρέχουν, τα λύνω στέκονται.

Τα τσαρούχια.

——————————————————————–

Εμπροπάει, οπίσ’ τερεί, τ’ ομμάτα  ’θε μουχτερί.  

Προπορεύεται, πίσω κοιτάζει, τα μάτια του χοίρου.

Το πέταλο ζώου φορτηγού

——————————————————————— 

Εμπροπάει η Μαυρουλίτζα κι αποπίσ’ η Ασπρουλίτζα.

Μπροστά πάει η μαυρουλίτσα και ακολουθεί η ασπρουλίτσα.

Ο καπνός που προηγείται της φωτιάς.

——————————————————————— 

Έχω έναν βούδ’, πάει πίν’ και πατέαν  ’κ’ εφτάει.

Έχω ένα βόδι πάει πίνει και πατημασιά δεν κάνει.

Η μέλισσα.

 ——————————————————————–

Έχω ένα γεργανόπον και σκεπάζ’ όλεν την γην.

Έχω ένα παπλωματάκι και σκεπάζει όλη τη γη.

Ο ουρανός

——————————————————————— 

Έχω έναν κουτόπον κι έν’ γομάτον βιρβιλίτζα.

Έχω ένα κουτάκι κι είναι γεμάτο κοσμήματα.

Το στόμα με τα δόντια.

———————————————————————

Έχω έναν τζιλιδόπον, πάντα βρέχεται και καμίαν  ’κι στεγνούται.   

Έχω ένα καρβουνάκι, πάντα βρέχεται και ποτέ δεν στεγνώνει.

Η γλώσσα  

———————————————————————

Η νυφίτζα κρύφκεται το κιφάλ’ν ατ’ς φαίνεται. 

Η νυφούλα κρύβεται το κεφάλι της φαίνεται.

Το καρφί

——————————————————————— 

’Κι θέλτς με, νεράσκεσαι με και πάντα έρχεσαι ελέπ’ς με 

Δεν με θέλεις, με σιχαίνεσαι και πάντα έρχεσαι και με βλέπεις.

Το αποχωρητήριο.

——————————————————————— 

Κλίθω κα τον ουρανόν και σωρεύω τ’ άστρα.

Κλίνω κάτω τον ουρανό και μαζεύω τ’ άστρα.

Η φουντουκιά.

——————————————————————— 

Κλίθω κα τον ουρανό και σωρεύω τ’ άστρα. 

Γυρίζω κάτω τον ουρανό και μαζεύω τ’ άστρα.

Η φουντουκιά.

——————————————————————— 

Κόκκινον σανίδ’, απάν’ αφκά άσπρα περιστέρα

Κόκκινο σανίδι επάνω και κάτω άσπρα περιστέρια

Η γλώσσα και τα δόντια.

——————————————————————— 

Μακρύς μακρύς καλόερος  και στούδα πολλά  ’κ’ έχει.       

Μακρύς μακρύς καλόγερος και κόκαλα πολλά δεν έχει.

Ο καπνός.

——————————————————————— 

Μικρά μικρά διακόπουλα φορούνε καλπακόπουλα. 

μικρά μικρά διακόπουλα φοράνε σκουφάκια.

Η χουρμαδιά.

——————————————————————— 

Μικρά μικρά παιδίτζες, φορούνε καλπακίτζες.

Μικρά μικρά παιδάκια, φοράνε σκουφάκια.

Τα σπίρτα.

——————————————————————— 

Ντο έν’ εκείνο ντο λέει πάντα την τογρίαν. 

Ποιο είναι εκείνο που λέει πάντα την αλήθεια.

Η ζυγαριά.

——————————————————————— 

Ολημέρα τρώει κρέας κι ολύχτα μετρά τ’ άστρα.  

Όλη μέρα τρώει κρέας κι όλη νύχτα μετρά τ’ άστρα.

Η βουκέντρα που το βράδυ την τοποθετούν όρθια με το κεντρί στραμμένο προς τον ουρανό.

 ———————————————————————

Ο πάππο μ’ ο δίκολον.

Ο παππούς μου ο δίκολος.

Ο πέτρινος κύλινδρος.

——————————————————————— 

Ο πάππο μ’ ασπρογεννάτες κατακέφαλα θαμμένος.

Ο παππούς μου ο ασπρογέννης με το κεφάλι θαμμένος.

Το σκόρδο.

——————————————————————— 

Ο πάππο μ’ ασπροκέφαλος κείται κατακέφαλος. 

Ο παππούς μου λευκοκέφαλος κοιμάται με το κεφάλι κάτω.

Το πράσσο.

 ——————————————————————–

Ο πάππο μ’ ο βαρύκολον που λέγει την αλήθειαν.          

Ο παπούς μου ο βαρύκολος που λέει την αλήθεια.

Η ζυγαριά.

——————————————————————— 

Ο σαής (ταχυδρόμος) επέρασεν, περπεντούλα εκρέμασεν.

Ο ταχυδρόμος πέρασε κουρέλια κρέμασε

Το χιόνι και τα παγοκρύσταλλα των στεγών.

 ———————————————————————

’Σ  σο ραχίν ενεχτίστα κι όνταν εκατήβα, το ραχόπο μ’ εέντον γουρουδόπα.

Στο βουνό δημιουργήθηκα κι όταν κατέβηκα η ραχούλα μου έγινε όλο μικρούς ρόζους.

Η (τυκάνη)πέτρα του αλωνιού

———————————————————————- 

Σείεται η εγκλησία, τ’ αγεβήμαν πορπατεί, κι ο ποπάς καταρωτάται πόθεν έν’ Ανατολή  

Σειέται η εκκλησία , το άγιο βήμα περπατάει, κι ο παπάς αναρωτιέται προς τα πού είναι η Ανατολή.

Το πλοίο

——————————————————————— 

’Σ ση θάλασσας τον πέλαγον οφίδ’ καγκελασμένον και  ’ς σ’ οφιδίου το κιφάλ’ ο ήλεν μαρμαρίζει. 

Στης θάλασσας το πέλαγος φίδι κουλουριασμένο και στου φιδιού το κεφάλι ο ήλιος ακτινοβολεί.

Το φιτίλι της καντήλας.

——————————————————————— 

Συρίζω κι αρμενίζω κι αρμενοκόφτω.         

Σφυρίζω κι αρμενίζω κι αρμενοκόβω.

Η χιονοστιβάδα που αποκόβεται και κατρακυλάει σε κατηφορικό έδαφος.

 ——————————————————————–

Την ημέραν τύλι τύλι και τη νύχταν αποτύλι. 

Την ημέρα τύλιγμα, τύλιγμα και τη νύχτα ξετύλιγμα.

Το στρώμα. (που την ημέρα το τυλίγουν και το μαζεύουν και το βράδυ το απλώνουν

——————————————————————— 

Την ημέραν τύλι τύλι και τη νύχταν κατρακύλι.

Συνώνυμη με την προηγούμενη

———————————————————————

Τρακ αδά, τρακ ακεί, τρακ ’ς σην πόρταν οπισκαικά. 

Τρακ εδώ τρακ εκεί, τρακ πίσω απ’ την πόρτα.

Η σκούπα.

——————————————————————— 

Τρίποδον, τετράποδον, ’κι    πορπατεί καμίαν 

τρίποδο, τετράποδο, δεν περπατά ποτέ.

Το τραπέζι

 ———————————————————————

Τεντζερέ χαλαεμένον τα τζιλίδα φορτωμένον 

Τέντζερης κασσιτερωμένος  φορτωμένος αναμμένα κάρβουνα

Ο ουρανός με τ’ άστρα.

 ———————————————————————

Φούντα  ’δω, φούντα  ’κει  φούντα ’ς την πόρτα πίσω. 

Η σκούπα.